Hastalıkların sebebi

İnflamasyon nedir? İnflamasyon, iltihap, yangı olarak isimlendirilen bir süreçtir. Hemen hemen hastalıkların hepsi inflamasyon süreçlerini tetikler. Bazı hastalıklar ve oluşturdukları inflamasyon akut dediğimiz kısa süreli bir olaydır. Bazı hastalıklar ise kronik bir inflamasyonu tetikler.
İnflamasyonun belirtileri kabaca üç şekildedir: ateş (inflamasyonun da kelime kökenidir aynı zamanda), halsizlik ve kas ağrıları.

Akut inflamasyon:

Akut inflamasyon, 6 haftadan daha kısa sürer. İnflamasyon ile ilişkili belirteçler yükselir. Beraberinde bulgular ortaya çıkar. Bunun en güzel örneği çocukluk çağı enfeksiyonlarıdır. Enfeksiyonla beraber, inflamasyonun belirteçleri kanda yükselir. Beraberinde çocuğun ateşi çıkar, halsizleşir ve kasları ağrır. Enfeksiyöz ajanın tipine bağlı olarak ek bulgular eklenebilir. Biraz daha yakınen incelemek için Covid iyi bir örnektir. Covid solunum yolları mukozasına yerleşip üremeye başlar. Ardından belli bir populasyona ulaşınca kana karışır. Beden bu virüsü baskılamak için inflamasyon sürecini başlatır.

Bu süreçte, inflamatuar belirteçler artar. Bunlar çeşitli 'sitokin, kemokin' adı ile adlandırılan moleküllerdir. İnflamatuar belirteçler yükselince, ateş, halsizlik, kas ağrıları ve diğer bulglar ortaya çıkar. Bu arada virüsle savaşacak tüm mekanizmalar aktie olmuştur ve beden tüm enerjisi ile virüsle savaşmaya başlar.

Bedende savaşın başladığı bu süreçte ateş yükselir. Ateşin yükselmesi hem bağışıklık sisteminin daha hızlı çalışmasını sağlar hem de enfeksiyöz ajanın üreme hızını kırar. Mikroorganizmaların sevdiği bir sıcaklık aralığı vardır. Bedenlerimizi enfekte eden ajanların eğer sıcaklıkta üreme hızı azalıyorsa bizim bedenlerimizin ateşi yükselir. İnflamatuar belirteçlerin artması ile enfekte alanlara sıvı toplanması gerçekleşir. Buna ödem denir. Ödem sıvısı asidiktir ve bu asidite mikroorganizmanın çoğalmasını durdurur veya yavaşlatır. Ödem sıvısının oluşması bağışıklık sistemi elemanlarının etkilenen alana göç etmesini de kolaylaştırır.

Isınma ve ateş genelde enfekte olan alana sınırlıdır. Ancak bazen enfeksiyon yapan mikroorganizma kana geçebilir (bakteremi-viremi diye adlandırdığımız olay). O durumda ateş tütreyerek yükselir. Bu titremenin nedeni inflamatuar belirteçlerin aşırı derecede yükselmesi nedeni iledir. Aynı esnada kandan kültür alınırsa bu ajanı bulabiliriz. Bu denli yükselen inflamatuar belirteçler kemik iliğinden beyaz küre ve bağışıklık hücrelerinin üretimini de tetikler. Tetiklendiğinde kemiklerde de ağrı hissedilir.
Enfeksiyonlar esansında kana pek çok bağışıklık sistemi elemanı çıkar. Kan tetkiklerinde beyaz küre artmış gözlenir. İnflamatuar belirteçlerin artmış olması bedeni tekrar ayarlar. Bu ayarlama bedenin tüm enerjisini mikropla savaşmaya yönlendirmektir. Enerjinin gereksiz yere harcanmasını engellemek için, bu belirteçler yükseldiğinde halsizlik hissedilir ve lokomotif sistem (kas iskelet sistemi) çalışmaz hale gelir. İnflamatuar belirteçler kaslarda ağrıya neden olur. Grip geçirirken hissettiğimiz kas ağrılarının nedeni de budur.

Kronik inflamasyon:

Kronik enflamasyon, akut enflamasyondan çok daha uzun sürer-senelerce sürebilir. Kanda enflamatuar belirteçler yüksektir ancak ateşin çıkmasını tetikleyecek kadar yükselmez her zaman. İnflamatuar hastalıklarda, altta yatan sürekli enflamasyon olması nedeni ile halsizlik ve kas ağrıları hissedilebilir. Beden daha ödemli olur. Dönem dönem inflamatuar hastalık ataklarında bu belirteçler çok yükselir ve bu dönemlerde ateş de çıkabilir.

Mikrop mu daha çok zarar verir inflamasyon mu?

Hekimler olarak çoğu zaman bu ikilemde kalıyoruz. Kimi zaman enfeksiyon ajanı ciddi tahribat yapabilir. Kimi zamansa bedenin çıakrdığı inflamasyon o denli kuvvetli olur ki enfeksiyonu yapan ajanı yok ederken bedenin kendisine de ciddi hasar verir. O nedenle kimi zaman inflamasyonu durdurmak isteriz.
Normalde bağışıklık sistemine ve verdiği tepkiye destek vermek akılcı olandır. Bu nedenle ateşimiz çıkınca üzerimize yorgan alır, iyi beslenir ve istirahat ederiz. Ancak inflamasyonun normalden çok daha yüksek seyrettiği durumlarda, onu baskılarız. Ağrı kesici ilaçların çoğu inflamasyonu durdurmaya yöneliktir. Eğer aşırı tetiklenen bağışıklık sistemi, mikroptan çok daha fazla tahribat yapıyorsa ve mikrobu da tedavi edecek ilaçlar mevcutsa, bu aşırı tetiklenen bağışıklığı baskılamak için kimi zaman kortizon gibi tedaviler de başlayabiliyoruz.

Neden her hastalığın şiddeti başkadır?

Hastalığa neden olan eğer mikropsa, mikropların yaptıkları hasarın şiddeti türünden türüne farklıdır. Coronavirusler her sene ortaya çıkan soğuk algınlıklarının %10-15'inden sorumlulardı. Ancak Son mutasyonla Covid-19 halini alan mikrop, oldukça şiddetli bir tahribat yapıyor. Bu nedenle mikrobun patojenliği arttıkça enfeksiyonun şiddeti de artıyor.

Tabii ki, enfekte olurken ne kadar mikroba maruz kaldığımız da önemli bir belirleyici. Diyelim ki biri hapşırdu ve 5 tane virüs enffekte etti. Ortaya bir enfeksiyon çıktı. orta şiddette seyrediyor. Ancak bu enfekte kişiye müdahale eden sağlık personeli müdahale esnasında 500 tane mikroba maruz kalıp enfekte oldu. 500 mikroba maruz kalan kişi, 5 mikroba maruz kalan kişiden daha şiddetli bir enfeksiyon geçirecektir.

Bir diğer değişkense kişilerdir. Bazı kişilerde aynı miktarda ve aynı mikropla enfeksiyon gelişmesine rağmen, birinde şiddetli ve öldürücü seyir gözlenirken diğer kişi çok hafif atlatabilir. Bu bedensel değişkenlikler nedeni iledir. Örneğin şeker hastaları enfeksiyonları daha ağır geçirme eğilimindedir. Yaşlılar daha ağır geçirme eğilimindedir. Yaşlılar ve kronik hastalıkları olanların daha ağır geçirmelerinin nedeni, yaş ve kronik enflamasyonun el ele gitmesidir.

Kim hastalıkları daha ağır geçirir?

Tıpkı mikrobik enfeksiyonlardaki gibi genelde yaşlılar ve ek hastalıkları olanlar herhangi bir hastalığı daha ağır geçirme eğilimindedirler. Altmış beş yaşından daha yaşlı bireylerde hangi kişinin hastalığı daha ağır geçireceğini ayırt edebilmemizi sağlayan bir indeks bulunur. Buna kırılganlık endeksi denir. Bu endekse göre herhangi bir hastalığı olmasa dahi bazı kişiler yaşıtlarından daha kırılgandır. Bu kişilerin kas kitlesi yaşıtlarına göre daha düşük, fiziksel ve denge ile ilişkili yetenekleri daha azdır. Damar ve kalp sistemleri daha hasarlıdır. Görmeleri ve bilişsel işlevleri daha yavaştır.

Daha genç populasyonda da benzer bir durum olduğunu biliyoruz. Kimi bireylerin bir hastalıkları olmasa diğerlerinden daha kırılgan. Daha genç kişilerde bunu ayırt edebildiğimiz değerlendirme sistemi ise biyolojik yaş olarak adlandırılmıştır. Bu şekilde adlandırımasının nedeni, yaş ile bedenimizde gerçekleşen değişikliğin artmış bir kronik inflamasyon olmasındandır. Altta yatan inflamasyonu daha fazla olan kişiler hem daha hızlı yaşlanırlar, biyolojik yaşları daha fazla olur. İlerleyen yaşlarında kırılgan yaşlılar haline gelirler. Hem de hastalıklara yakalanma ve ağır geçirme ihtimalleri de daha yüksektir.

Peki biyolojik yaşımızı ne belirler? Birimizi diğerinden farklı kılan nedir? Yaşlanmayı ve enflamasyonu kontrol altına alabilir miyiz? inflamasyonun izlerini dolayısıyla biyolojik yaşlanmamızı geri çevirmek mümkün müdür? Bu bir sonraki dersin konusu!

Sağlıcakla!